PFAS: dit doen wij om deze toxische stoffen te bestrijden
PFAS zijn toxische, chemische stoffen die ongezond kunnen zijn voor mensen, dieren en de natuur. PFAS zitten in de bodem, de lucht en het water en breken niet of nauwelijks af. Wat in de natuur komt, gaat er niet vanzelf uit. Daarnaast kunnen waterschappen PFAS nog niet uit het afvalwater zuiveren. We leggen u graag uit wat wij doen om deze stoffen te bestrijden.
Wat zijn PFAS?
PFAS staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Het is een verzamelnaam voor meer dan 6000 stoffen. Deze stoffen zijn onder andere water-, vet- en vuilafstotend en worden gebruikt in bijvoorbeeld smeermiddelen, blusschuim, verpakkingen van voedsel, pannen met anti-aanbaklaag, maar ook in textiel en cosmetica. PFAS zijn daarom wijdverspreid en komen op veel manieren in het milieu terecht.
Welke taak heeft het waterschap?
PFAS bedreigen de waterkwaliteit. Daarom monitoren en onderzoeken we PFAS en werken we mee aan maatregelen om afspoeling van PFAS naar het oppervlaktewater te verminderen. Zowel op lokaal als op landelijk niveau.
Europese en nationale aanpak
Uiteindelijk moet het doel zijn: de uitstoot van PFAS naar nul. De Nederlandse waterschappen pleiten daarom nadrukkelijk al langer voor een totaalverbod op PFAS. Nederland werkt samen met een aantal andere Europese landen aan een Europees verbod voor alle PFAS. In 2023 heeft het Europees chemicaliënagentschap ECHA het voorstel voor het PFAS-verbod voor het eerst gepubliceerd Er zijn ruim 5600 reacties ontvangen. Deze zijn verwerkt in een aangepast voorstel dat op 25 augustus 2025 is gepubliceerd. Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Zweden, hebben samengewerkt aan dit voorstel. Dit leidt dan niet meteen tot een nul-lozing, omdat bestaande toepassingen nog wel in gebruik zijn. Juist voor deze stoffen zullen we oplossingen moeten vinden om te voorkomen dat deze in de natuur terecht komen. Uiteindelijk zal er door het verbod op PFAS geen PFAS meer bijkomen.
In november 2024 stuurde de Unie van Waterschappen namens de Nederlandse waterschappen een brandbrief aan minister Madlener van Infrastructuur en Waterstaat. Ze vragen om strengere maatregelen tegen PFAS in het milieu en pleiten voor een volledig verbod op deze schadelijke stoffen. In de brief doen ze concrete voorstellen en dringen erop aan dat de overheid meer actie onderneemt om de verspreiding van PFAS tegen te gaan. U kunt hier meer over lezen op: Waterschappen sturen brandbrief aan minister Madlener: meer actie PFAS-aanpak – Unie van Waterschappen (opent in nieuw tabblad)
Een recente ontwikkeling op Europees niveau is dat de lijst met prioritaire stoffen in oppervlaktewater wordt aangepast. Voor bepaalde PFAS-stoffen, zoals trifluorazijnzuur (TFA), komen voor het eerst wettelijke normen. Dit is belangrijk, omdat voor sommige van deze stoffen tot nu toe geen grenswaarden golden. De aanpassing van de Europese Kaderrichtlijn Water laat zien dat er stap voor stap wordt gewerkt aan het terugdringen van PFAS in het milieu. Zie: https://unievanwaterschappen.nl/europees-compromis-over-kaderrichtlijn-water-update-van-stoffenlijst/ (opent in nieuw tabblad).
Wat meten en onderzoeken wij?
Naast het streven naar een Europees verbod, lopen er ook verschillende onderzoeken om de bronnen en routes van PFAS beter in beeld te krijgen en aan te kunnen pakken. Waterschap Zuiderzeeland doet ook zelf onderzoek naar bronnen in Flevoland. Hieronder noemen we de onderzoeken die we zelf uitvoeren.
- Oppervlaktewater
Zuiderzeeland monitort PFAS in het oppervlaktewater binnen het KRW-meetnet en doet ook onderzoek naar de verspreiding van PFAS.
- Waterbodemmonsters
Op alle locaties waar gebaggerd gaat worden, onderzoeken we het slib door waterbodemmonsters te nemen. Deze monsters analyseren we op tal van stoffen, zoals metalen, olie en sinds enkele jaren ook PFAS. De resultaten van dit onderzoek bepalen wat er met de bagger moet gebeuren. In verreweg de meeste gevallen zijn de PFAS-concentraties zo laag dat de bagger op de kant langs de watergang verspreid kan worden. In enkele gevallen overschrijdt de hoeveelheid PFAS de toepassingsnorm, en voeren we de bagger af.
- Afvalwater
Zuiderzeeland doet onderzoek naar PFAS in het afvalwater en naar de verwijdering van PFAS bij onze zuiveringsinstallaties (awzi’s).
- Zwemlocaties
In 2024 en 2025 heeft Zuiderzeeland alle zwemlocaties onderzocht op PFAS. De waarden lagen
Resultaten en lopende onderzoeken
2021: PFAS in het afvalwater in Lelystad
De Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hebben onderzoek laten doen naar de concentraties PFAS in het afvalwater van 8 afvalwaterzuiveringen in Nederland. Eén van deze zuiveringen was de afvalwaterzuiveringsinstallatie (AWZI) in Lelystad. In alle onderzochte monsters van de 8 afvalwaterzuiveringen zijn PFAS aangetroffen. In het aangevoerde afvalwater én in het gezuiverde water. Ook blijkt uit het onderzoek dat biologische zuiveringstechnieken de PFAS niet uit het afvalwater verwijderen. Waar de PFAS vandaan komen, moet verder onderzocht worden. Dat doen wij in samenwerking met STOWA op de AWZI in Lelystad.
2022- nu: Onderzoek naar bronnen
Er zijn meer bronnen dan we nu weten, zo denken onderzoekers. Dit blijkt uit de verschillen tussen de hoeveelheid PFAS in het binnenkomende en het gezuiverde afvalwater. Het is daarom belangrijk om onbekende PFAS-verbindingen beter in beeld te krijgen en aan te pakken. Wereldwijd verschijnen duizenden nieuwe chemische stoffen per jaar. Veel van die stoffen eindigen vroeg of laat in het oppervlaktewater of de bodem en blijken later schadelijk. Daaronder zijn inmiddels veel zeer zorgwekkende stoffen. Waterschappen worden geconfronteerd met de verspreiding hiervan. Deze verspreiding is een bedreiging voor goede kwaliteit van het oppervlakte-, grond- en drinkwater. De waterschappen pleiten daarom voor bronaanpak en een strenger toelatingsbeleid: voorkom dat zeer zorgwekkende stoffen in het water belanden – voorkom dweilen met de kraan open.
2023: Onderzoek naar verwijdering van PFAS uit afvalwater
Naast het brononderzoek voert STOWA een onderzoek uit naar het verwijderen van PFAS uit afvalwater. Zij onderzoeken een nieuwe zuiveringstechniek (DEX-filter) om microverontreinigingen te verwijderen, ook PFAS. Het onderzoek is onder andere op AWZI in Lelystad. De eerste resultaten van dit onderzoek zijn veelbelovend. Dit staat in een eerder verschenen artikel van 29 januari 2024: Onderzoek: DEX-filter verwijdert 70% microverontreiniging uit afvalwater | Zuiderzeeland (opent in nieuw tabblad)
Meer onderzoek naar deze techniek is nu landelijk verder opgepakt. Bijvoobeeld hoe kan de techniek verder verbeterd worden en hoe kan je het oplosmiddel met de verwijderde microverontreiniging verder verwerken? Omdat het erg moeilijk is om microverontreinigingen en PFAS af te breken, blijft het belangrijk dat er zo min mogelijk in het afvalwater komt. Aanpak bij de bron is daarom ook in dit geval noodzakelijk.
2024-heden: Verhoogde concentraties in de Meerkoetentocht
In 2024 werden hoge concentraties PFAS gemeten in de Meerkoetentocht. De bron is een bodem- en grondwaterverontreiniging op een voormalig brandblusoefenterrein in de directe nabijheid van de Meerkoetentocht. Samen met de provincie Flevoland, gemeente Lelystad en de Omgevingsdienst Flevoland, Gooi- en Vechtstreek (OFGV) zitten we regelmatig om tafel om de verontreiniging beter in beeld te krijgen en te onderzoeken. Het doel is om de oorzaak en omvang vaststellen en mogelijke maatregelen voorbereiden. Zuiderzeeland monitort maandelijks de PFAS-concentraties in het water van de Meerkoetentocht. Lees hier meer over op: Bron PFOS-verontreiniging water in de Meerkoetentocht bekend | Zuiderzeeland (opent in nieuw tabblad)
2024 en 2025: Zwemwateren Flevoland veilig om in te zwemmen
Uit onderzoek naar PFAS in zwemwateren in Flevoland is gebleken dat deze voldoen aan de gebruikersadviezen van het RIVM. In 2024 hebben we vijf van de tien zwemlocaties onderzocht; in 2025 de overige zwemlocaties. Op alle locaties liggen de PFAS-concentraties ruim onder de risicogrens van 280 nanogram PEQ per liter.
2025: PFAS-metingen Flevoland breed
In 2025 hebben we PFAS in Flevoland breed gemeten. Voorheen waren er vooral metingen rondom Lelystad, die veelal verhoogde concentraties lieten zien. Nu zijn meerdere meetpunten, representatief voor de wateren in ons beheergebied, meegenomen. PFAS worden in ons hele gebied aangetroffen. De meeste meetresultaten vielen ruim onder de advieswaarden van het RIVM. Dit zijn advieswaarden voor zwemwater (280 nanogram PEQ per liter) en het besproeien van moestuinen (380 nanogram PEQ per liter). Alleen in de Meerkoetentocht bij Lelystad werden hogere concentraties aangetroffen. Deze verontreiniging is sinds 2024 bekend en wordt nauwlettend in de gaten gehouden.
Er zijn geen nieuwe hotspots aan het licht gekomen.
Kijk voor de resultaten van de PFAS-metingen Flevoland breed op de volgende pagina: PFAS Flevoland in Maximum PEQ (ng/L) | Zuiderzeeland Schoon & Gezond (opent in nieuw tabblad)
Beperken en bestrijden: bronaanpak en vergunningen
Zolang PFAS wettelijk gebruikt mag worden, blijft de aanpak van de bronnen nodig. Waterschap Zuiderzeeland kan vergunningen voor het lozen op het oppervlaktewater verlenen. Voor lozingen op de riolering geeft het waterschap advies aan het zogenaamde Wabo bevoegd gezag, oftewel de gemeente of provincie. Voor onderzoek naar en de aanpak van de bron maakt het waterschap gebruik van de mogelijkheden die we bij vergunningverlening, watertoezicht en handhaving hebben. Landelijk is afgesproken dat vergunningen regelmatig worden bekeken en waar nodig geactualiseerd. Als blijkt dat zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) worden gebruikt of vrijkomen bij bedrijfsprocessen, kunnen we vergunningen voor lozingen aanscherpen. Vanaf 1 januari 2024 geldt een wettelijke rapportageverplichting voor ZZS. Op dit punt worden de vergunningen al aangescherpt. Met toezicht en handhaving kan het waterschap controleren of bedrijven zich aan de vergunningsvoorwaarden houden. De omgevingsdienst (OFGV), gemeenten en de provincie maken ook gebruik van de mogelijkheden rond vergunningverlening, toezicht en handhaving.
Wat kunt u doen?
In veel producten zitten PFAS-stoffen. Door producten te kopen waar geen PFAS in zitten, draagt u minder bij aan verspreiding van PFAS. Wilt u weten in welke producten PFAS kunnen zitten? Kijk dan op de website PFAS | Waarzitwatin | Rijksoverheid (opent in nieuw tabblad)
Veelgestelde vragen
Het RIVM heeft een pagina met antwoorden op veelgestelde vragen over PFAS. U kunt deze pagina vinden op: Vragen en antwoorden over PFAS | RIVM (opent in nieuw tabblad)